ژئوتوریسم را می توان پیوند گردشگری و زمین شناسی دانست. در ژئوتوریسم می توان با نگرشی متفاوت به جاذبه های گردشگری و عوارض طبیعی نگاه کرد و با اهمیت آنها آشنا شده و آگاهانه به پایداری طبیعت کمک کرد. البته این بدان معنا نیست که ژئوتوریسم مختص زمین شناسان و علاقمندان به این رشته ی علمی است بلکه همه افراد را شامل می شود.

ژئوتوریسم شاخه ای از بوم گردی یا اکوتوریسم و رویکردی است جامع جهت حداکثر ساختن منافع حاصله از توریسم و گردشگری در منطقه و جامعه ی مقصد، حداقل ساختن تاثیرات و آسیب ها بر محیط زیست و همچنین کمک به ایجاد راهبردهای مورد نیاز در گسترش گردشگری مسئولانه. ژئوتوریسم نوعی از سفر است که موجب تقویت هویت جغرافیایی در یک منطقه می شود. هرچند این نوع از طبیعت گردی و گردشگری تعرف خاص خود را دارد اما باید دقت داشت که ژئوتوریسم همبستگی بسیار نزدیکی با بوم گردی یا اکوتوریسم داشته و تمامی اصول و مزایای اکوتوریسم در آن مصداق پیدا می کند.

۲- اصول ژئوتوریسم چیست

اصول برشمرده شده برای ژئوتوریسم ، با اصولی که آنها را به عنوان اصول بوم گردی فهرست کرده ایم تفاوت چندانی ندارند اما به عنوان یک مقوله ی مشخص، ژئوتوریسم ۱۳ اصل کلی دارد که در زیر بطور خلاصه به برخی از آنها اشاره شده است:

 ۱- یکپارچگی مقصد : این اصل نسبت به سایر اصول برجسته تر و مهم تر است. بطور خلاصه به این معنی است با شنیدن نام یک منطقه تا چه اندازه تصویری درست از آن به ذهن متبادر می شود. مفهوم این اصل، تاکید بر هویت یک منطقه گردشگری خاص و تلاش در جهت بهبود و توسعه ی این هویت است. برای مثال هنگامی که شما به یک شهر وارد می شوید با دیدن معماری، مناظر، فرهنگ مردم و ساخت ظاهری جغرافیای آن بتوانید حدس بزنید به کجا و کدام ناحیه وارد شده اید. این اصل در حقیقت در راستای اهداف بلند مدت گردشگری و بوم گردی اجرا شده و به هویت حال حاضر و هویتی که منطقه می بایست به آن برسد تاکید می کند.

۲- رعایت کدهای رفتاری بوم گردی و اکوتوریسم در جهت حفظ و حراست از میراث طبیعی منطقه.

۳- ژئوتوریسم جامعه محور است : از گروه ها و کسب و کارهای محلی دعوت به همکاری می شود تا تجربه ای متمایز برای گردشگران ایجاد شود. (کمک به حفظ و رشد هویت)

۴- نگرش انتخابی و انشقاقی به بازار : در ژئوتوریسم بر ویژگی های مختص به یک منطقه ی مشخص تاکید می شود و از طرفی به تنوع مواردی مانند غذاهای مختلف محلی یا اقامتگاه های متفاوت اهمیت داده می شود تا بتوان با ارائه امکانات به انواع گردشگران (برای مثال طبیعتگرد ها یا کسانی که برای گذران تعطیلات یا درمان سفر می کنند) مزایای اقتصادی آن را حداکثر کرد.

۵- از خدمات و پیمانکاران محلی استفاده می شود تا مزایای اقتصادی برای منطقه حداکثر شود.

۶- گردشگران را با ویژگی های منحصر به فرد طبیعی آشنا می کند و به فرهنگ و رسومات مردم منطقه احترام می گذارد. می بایست گردشگران را در مراسم و زندگی مردم شرکت داده و با آموزش آنان به برقراری ارتباط هرچه بیشتر این دو گروه و افزایش درک متقابل آنان از هم کمک کرد.

۷- موجب رشد و ارتقاء زندگی مردم منطقه و پایداری زیست بوم می گردد.

۲- مزایای ژئوتوریسم

الف- ژئوتوریسم با درگیر ساختن افراد و کسب و کارهای محلی برای ایجاد یک تجربه متفاوت برای گردشگران، باعث افزایش آگاهی مردمان منطقه و پویایی فرهنگی آنان می شود.

ب- با شناساندن موهبت های طبیعی ، تاریخی و فرهنگی که برای مردم دیگر مناطق جذاب است به افراد محلی حس غرور و ارزشمند بودن را به محلی ها القا می کند.

ج- با توجه به اینکه افراد محلی در تامین، راهنمایی و به طور کلیدر صنعت گردشگری مشارکت داده می شوند، موجبات رشد اقتصادی را فراهم می آورد.

د- به ارزش های فرهنگی ارج می نهد و موجبات رشد فرهنگی را فراهم می آورد. برای مثال گردشگران خارجی رسومات و آداب معاشرت با محلی ها را یاد می گیرند و افراد محلی نیز نحوه تعامل با آنان را می آموزند.

هـ- با ایجاد آگاهی طرفینی باعث دوستی میان فرهنگ ها می شود.

۳-مشخصات یک ژئو توریست ( یا ژئوتوریست چه کسی است؟)

یک ژئوتوریست همواره در جستجوی ویژگی های است که بر تفاوت ها و مشخصه های خاص یک منطقه تاکید می کند. این گردشگران نسبت به اهمیت زیبایی های طبیعی و میراث تاریخی آگاهی داشته و همواره دوست دارند با کسانی همکاری داشته باشند که تا جای ممکن کمترین آسیب را به زیست بوم وارد کرده و موجبات کاهش آلودگی ها و هدر رفتن منابع و انرژی را فراهم می آورند.

ژئوتوریست ها و به طور کلی بوم گردها بیش از هر چیز به کیفیت اهمیت می دهند و علاقمند به یادگیری و به اشتراک گذاشتن آموخته هایشان با دیگران هستند. خاطرات و داستان های سفرهایشان را با دوستان و آشنایان درمیان گذاشته و آنها را تشویق می کنند تا اینگونه سفرها را تجربه کنند و به این ترتیب تداوم رشد اقتصادی در منطقه را فراهم می آورند.

۴- ژئوتوریسم در ایران

ساختار ژئومورفولوژیک و موقعیت جغرافیایی ایران به گونه ای است که پدیده های زمین شناسی نادر و حیرت انگیز در سرزمینمان به وفور یافت می شوند و از این رو ایران پتانسیل بسیار زیادی برای رشد و برگزاری تورهای ژئوتوریسم دارد.

برای بهره برداری از این پتانسیل ها، در هر کشوری، مناطقی تحت عنوان ژئوپارک تعریف و ایجاد می شوند. یونسکو ژئوپارک ها را اینگونه تعریف می کند: ” گستره ای است که چند پدیده کمیاب، برجسته و خاص زمین شناسی را در بر می گیرد و در آن جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی ارزشمند نیز یافت شود. ژئوپارک ها برای بهره برداری از این جاذبه ها می بایست علاوه بر طرح ها و برنامه های گسترش، از برنامه های حفاظتی نیز برخوردار باشند و توان خود را جهت رشد اقتصادی جامعه محلی و جلب همکاری های مردمی به کار گیرند. از جمله ژئو پارک های ایران می توان به ژئوپارک راگه ، ژئو پارک قشم و ژئو پارک ارسباران اشاره کرد.

البته برای برگزاری برنامه های ژئوتوریسم و گردشگری زمین شناسی وجود ژئو پارک و یا سفر به آن ها الزامی نیست؛ می توان به محل هایی سفر کرد که شامل نمونه هایی از این پدیده ها باشند. پدیده هایی شناخته شده مانند چشمه های آبگرم و چشمه های منحصر به فردی مانند باداب سورت ، گل فشان های سیستان، گنبدهای نمکی و … نمونه هایی بسیار مناسب برای اجرای این برنامه ها هستند.

علاوه بر اینها در سال ۹۲ استان لرستان با دره شیرز ، دریاچه گهر و منطقه کوهدشت بعنوان پایتخت ژئوتوریسم ایران انتخاب شد. قریب به ۱۱ هزار سال پیش ابر زمین لغزشی در دامنه های کبیر کوه رخ داده است که در نوع خود بی نظیر است. به طور کلی این استان با طبیعت بی بدیل و مناظر حیرت انگیز و جاذبه های طبیعت گردی فروانش ظرفیت بسیار بالایی در برگزاری برنامه های ژئوتوریسم دارد و در همین راستا بعنوان موزه ژئوتوریسم ایران انتخاب شده است.

منابع عمده:

natgeotourism , visitrhodeisland , destinationcenter , crowndiscoverycenter.com/ خبرگزاری مهر

برای آشنایی بیشتر، مطالب زیر را در کاروان بخوانید: پرنده نگری ، گردشگری روستایی ، اکوتوریسم یا بوم گردی